Καρκίνος και τσεκάπ

Ο καρκίνος είναι μία από τις ασθένειες στις οποίες ο περιοδικός προληπτικός έλεγχος μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο.

Όσο πιο νωρίς εντοπιστεί ένας καρκινικός όγκος τόσο πιθανότερο είναι να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, επιτρέποντας στον ασθενή να απολαύσει πολλά και καλά χρόνια ζωής έως το φυσικό του τέλος.

Σε έναν στους δύο άνδρες και σε μία στις τρεις γυναίκες θα διαγνωστεί καρκίνος κάποια στιγμή στη ζωή τους. Το 65% από αυτούς τους ανθρώπους θα ζήσουν με τον καρκίνο τους επί πέντε χρόνια και άνω  ποσοστό που εκτιμάται ότι σύντομα θα είναι 70%.

Οι άνθρωποι αυτοί αποκαλούνται επιζήσαντες, διότι επιζούν με καρκίνο από τη στιγμή της διάγνωσης έως το φυσικό τέλος της ζωής τους. Υπολογίζεται πως σε όλο τον κόσμο ζουν περισσότεροι από 25 εκατομμύρια άνθρωποι με ιστορικό καρκίνου, αντιπροσωπεύοντας το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα 11 εκατομμύρια από αυτούς ζουν στις ΗΠΑ, ενώ άλλοι τόσοι είναι οι Ευρωπαίοι επιζήσαντες.

Οι αριθμοί αυτοί είναι πολύ πιο εντυπωσιακοί απ' ότι εν πρώτοις φαίνεται, αν αναλογιστεί κανείς πως ο αντίστοιχος αριθμός στις ΗΠΑ ήταν πριν από 30 χρόνια 3 εκατομμύρια, ενώ στην ίδια χώρα το 2020 αναμένεται να έχει φτάσει τα 16 εκατομμύρια  αύξηση που υπερβαίνει το 500%.

Από τους επιζήσαντες, σχεδόν δύο στους δέκα είναι γυναίκες που νίκησαν τον καρκίνο του μαστού, περίπου άλλοι τόσοι είναι άνδρες με καρκίνο του προστάτη, ενώ ένας στους δέκα έχει καρκίνο του παχέος εντέρου ή γυναικολογικό καρκίνο.

Πιο αναλυτικά, από τις γυναίκες που επιζούν του καρκίνου, το 42% έχει καρκίνο του μαστού, το 10% καρκίνο της μήτρας και το 9% καρκίνο του παχέος εντέρου. Αντίστοιχα στους άνδρες, το 41% έχει καρκίνο του προστάτη, το 11% καρκίνο του παχέος εντέρου και το 9% κάποια αιματολογική κακοήθεια.

Οι επιζήσαντες του καρκίνου καλύπτουν όλο το ηλικιακό φάσμα: το 1% είναι ηλικίας κάτω των 19 ετών, το 5% 20-39 ετών, το 34% 40-64 ετών, ενώ το υπόλοιπο 60% είναι άνθρωποι που έχουν ξεπεράσει τα 65 χρόνια.

Η σημαντική πρόοδος που έχει συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες στις μεθόδους πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου, στις οποίες ασφαλώς συμπεριλαμβάνονται οι εξετάσεις που εκτελούνται στο πλαίσιο του περιοδικού προληπτικού ελέγχου (τσεκάπ), έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην αύξηση του αριθμού των επιζησάντων.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η πρώιμη διάγνωση σημαίνει καλύτερη, ευκολότερη και πιο αποδοτική αντιμετώπιση του καρκίνου, με αποτέλεσμα ιδιαίτερα αυξημένες πιθανότητες να υπερβεί ο ασθενής την 5ετή επιβίωση.

Η 5ετής επιβίωση είναι μια στατιστική - ορόσημο για την Ογκολογία. Οι ασθενείς που ζουν χωρίς υποτροπή ή μετάσταση της νόσου τους επί 5 χρόνια έπειτα από την αρχική διάγνωση και θεραπεία, έχουν όλες τις πιθανότητες με το μέρος τους να ξεπεράσουν τον καρκίνο, δηλαδή να ιαθούν. Και όσο περισσότερα χρόνια περνούν τόσο πιο απίθανο είναι να ασχοληθούν ξανά με αυτόν.

Πρακτικά, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο 5ετής επιβίωση εννοούμε το ποσοστό των ασθενών με έναν συγκεκριμένο καρκίνο που κλείνουν πέντε χρόνια από την αρχική διάγνωση και θεραπεία, και συνεχίζουν να είναι καλά. Όπως προαναφέρθηκε, ο γενικός κανόνας είναι πως όσο πιο νωρίς διαγνωστεί ένας καρκίνος τόσο πιθανότερο είναι να ιαθεί  δηλαδή να ξεπεράσει ο ασθενής το ορόσημο της 5ετούς επιβίωσης.

Το ορόσημο αυτό για επιλεγμένους αρχικούς καρκίνους (στάδιο Ι) είναι, σύμφωνα με τις στατιστικές των ΗΠΑ:

* 98% για τον καρκίνο του προστάτη

* 95% για τον καρκίνο του παχέος εντέρου

* 98% για τον καρκίνο της μήτρας

* 98% για τον καρκίνο του μαστού

* 56% για τον καρκίνο του πνεύμονα

* 94% για τον καρκίνο των ωοθηκών

* 97% για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης

Τα παραπάνω ποσοστά υποδηλώνουν πως λ.χ. 98 στους 100 ασθενείς που θα εμφανίσουν καρκίνο του προστάτη, του μαστού ή της μήτρας θα φτάσουν στο ορόσημο της 5ετίας  συνεπώς θα ιαθούν, εφόσον διαγνωστεί έγκαιρα το αρχικό στάδιο.

Εξυπακούεται ότι καθώς εξαπλώνεται ένας καρκίνος, οι πιθανότητες ίασης ελαττώνονται αναλόγως του σταδίου (άλλες είναι στο στάδιο ΙΙ και άλλες στο στάδιο ΙΙΙ ή στο στάδιο IV). Κατ' επέκταση ελαττώνεται και ο μέσος όρος της επιβίωσης σε όλα τα στάδια. Έτσι, για όλα τα στάδια λ.χ. του καρκίνου του μαστού η 5ετής επιβίωση είναι 86%, ενώ για όλα τα στάδια του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι 62% κ.ο.κ.

Για πολύ κόσμο ο όρος καρκίνος ισοδυναμεί με μία νόσο η οποία κατά κανόνα έχει κακή εξέλιξη. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι ο καρκίνος ΔΕΝ έχει πάντοτε κακή εξέλιξη, ούτε όμως είναι και μία νόσος. Στην πραγματικότητα, με τον όρο καρκίνος περιγράφονται περίπου 200 διαφορετικές κακοήθεις νεοπλασίες, οι οποίες μπορεί να εκδηλωθούν οπουδήποτε στο σώμα  υπάρχει ακόμα και καρκίνος στο μάτι (πιο συγκεκριμένα στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού), ο οποίος όμως είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό.

Εν πολλοίς, ο κόσμος γνωρίζει τις συνηθέστερες μορφές καρκίνου, οι οποίες προσβάλλουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους παγκοσμίως. Αυτές ακριβώς οι μορφές αποτελούν κατά κανόνα αντικείμενο των περισσότερων κλινικών μελετών  και γι' αυτές έχουν επινοηθεί οι περισσότερες εξετάσεις που συνιστώνται στο πλαίσιο του περιοδικού προληπτικού ελέγχου.

Ωστόσο, ειδικές εξετάσεις στο πλαίσιο του περιοδικού προληπτικού ελέγχου μπορεί να γίνουν για ορισμένες περιπτώσεις (και όχι για όλες τις μορφές) καρκίνου, δηλαδή για τον καρκίνο του μαστού και του τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες, του προστάτη στους άνδρες, και του παχέος εντέρου και στα δύο φύλα. Ο προληπτικός έλεγχος γι' αυτές τις μορφές καρκίνου έχει προσδιοριστεί με βάση μεγάλες, διεθνείς μελέτες.

Καρκίνος του πνεύμονα

Ο πιο συνηθισμένος όμως και θανατηφόρος συνάμα στον άνδρα καρκίνος παγκοσμίως είναι αυτός του πνεύμονα, ο οποίος σχετίζεται άμεσα με το κάπνισμα: έχει διαπιστωθεί ότι το 90% των πασχόντων από καρκίνο του πνεύμονα είναι πρώην ή νυν καπνιστές.

Υπολογίζεται πως στη χώρα μας τον αναπτύσσουν ετησίως 6.500 άνδρες και γυναίκες, το περίπου 80% εκ των οποίων είναι άνδρες, αν και το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών τείνει να μικραίνει λόγω της αύξησης του αριθμού των καπνιστριών. Οι περισσότεροι πάσχοντες από τον καρκίνο αυτό έχουν ηλικία 70 ετών και άνω, αν και καταγράφονται αρκετά κρούσματα και σε νεώτερους ασθενείς.

Μολονότι ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί τον πιο συχνό καρκίνο, δεν υπάρχουν ακόμα οριστικές οδηγίες για τσεκάπ. Η ετήσια ακτινογραφία θώρακος μετά τα 45, που αρκετοί συνιστούν στους καπνιστές για έγκαιρη ανίχνευση τυχόν ύποπτων ογκιδίων, δεν έχει τεκμηριώσει την αξία της στον βαθμό που το έχουν λ.χ. κάνει το τεστ Παπ και η μαστογραφία. Ωστόσο, μία αξονική ελικοειδής τομογραφία στην ηλικία των 45 ετών στους καπνιστές πιθανώς να μπορεί να βοηθήσει.

Αντίστοιχα, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για την έγκαιρη διάγνωση άλλων συχνών καρκίνων, όπως αυτός της ουροδόχου κύστης ή του νεφρού, αλλά ούτε και σπανιότερων, όπως οι καρκίνοι του εγκεφάλου ή και του λεπτού εντέρου ακόμα.

Καρκινικοί δείκτες και τομογραφίες

Σε κάθε περίπτωση, η λύση δεν είναι η μέτρηση των νεοπλασματικών (καρκινικών) δεικτών, όπως πολλοί νομίζουν. Οι καρκινικοί δείκτες είναι ουσίες που παράγουν τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα ή οι ιστοί του σώματος όταν υπάρχει καρκίνος, και μπορούν να μετρηθούν κυρίως στο αίμα.

Η αξία αυτών των δεικτών είναι τεκμηριωμένη για την αξιολόγηση του καρκίνου τόσο όταν τίθεται η υποψία για κακοήθη νόσο, όσο και έπειτα από τη διάγνωση και την έναρξη της θεραπείας γι' αυτόν. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η προληπτική μέτρησή τους μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου, με εξαίρεση το PSA για τον καρκίνο του προστάτη.

Μερικοί από τους ευρύτερα χρησιμοποιούμενους καρκινικούς δείκτες είναι ο CEA (κυρίως για καρκίνο του παχέος εντέρου), ο CA 15-3 (κυρίως για καρκίνο του μαστού), ο CΑ 19-9 (κυρίως για καρκίνους του παχέος εντέρου και του παγκρέατος), ο CA 125 (κυρίως για καρκίνο των ωοθηκών) και το PSA.

Δεν έχει επίσης τεκμηριωθεί η αξία της συστηματικής, προληπτικής, ολόσωμης αξονικής ή μαγνητικής τομογραφίας για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου.

Έτσι, το τεστ Παπανικολάου για τον τράχηλο της μήτρας, η μαστογραφία, το υπερηχογράφημα και η μαγνητική τομογραφία για τον μαστό, το PSA και η δακτυλική εξέταση για τον προστάτη και η κολονοσκόπηση για το παχύ έντερο αποτελούν τις συνηθέστερες εξετάσεις έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου.

Πάρης Α. Κοσμίδης

Παθολόγος-ογκολόγος,

Τέως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παθολόγων-Ογκολόγων,

Διευθυντής της Β' Παθολογικής-Ογκολογικής Κλινικής του Διαγνωστικού & Θεραπευτικού Κέντρου Αθηνών «ΥΓΕΙΑ»